شخصیت شانزده عاملی کتل – Cattell 16PF

توضیحات

نظریه شخصیت شانزده عاملی حاصل کار ریموند کتل  Raymond Bernard Cattell  (۱۹۰۵-۱۹۹۸) است. جالب است بدانید او همزمان شیمیدان، آماردان و روانشناس بود. در بریتانیا به دنیا آمد و بعد به ایالات متحده مهاجرت نمود. در حوزه صفات شخصیتی او بین دو گروه صفات صوری (Surface) و عمقی (Source) تمایز قایل شد که  بعدها در نظریات دیگر حوزه اندازه گیری صفات شخصیتی به فراوانی به کاربرده شده است.

• صفات صوری : آشکار و ظاهری، کم دوام و حاصل ارتباط صفات عمقی‌اند.
• صفات عمقی: منبع و سرچشمه صفات صوری، علت حقیقی رفتار فرد، زیربنای شخصیت و بادوام و پایدار هستند.

صفات عمقی حاصل تعامل سرشت یا همان ژنتیک و بیولوژی فرد با محیط یا همان تجربیات اکتسابی هستند. بر همین اساس تلاش خود برای تبیین شخصیت را بر صفات عمقی متمرکز نمود. روند شکل‌گیری این نظریه مشابه تئوری‌های دیگر صفات (Trait Theories) از مشاهده و جمع‌آوری داده شروع شد. او ۴۵۰۰ صفت انسانی را از منابع مختلف جمع آوری و فهرست نمود، سپس آن‌ها را براساس تشابه در هم ادغام کرد و فهرست را به ۲۰۰ مورد کاهش داد. این فهرست را برای خودسنجی و درجه‌بندی توسط همسالان به افراد ارایه داد. بازهم صفاتی را که مشابهت داشتند در هم ادغام نمود. در نهایت براساس تحلیل عاملی و سایر فنون آماری به ۱۶ عامل اساسی رسید که این پرسشنامه آن صفات را می‌سنجد.

علاوه براین شانزده عامل اصلی یا مرتبه اول براساس تحلیل بعدی و ترکیب تعاملی این صفات مرتبه اول به ۵ عامل یا صفت مرتبه دوم نیز دست یافت که از طریق ترکیب نمرات عوامل مرتبه اول محاسبه می‌شوند.

در تقسیم بندی دیگر این پرسشنامه سه حوزه صفات را می‌سنجد.

1. صفات پویا / Dynamic: که فرد را به سوی هدف به حرکت در می‌آورند و ماهیت انگیزشی دارند.
2. صفات توانشی/ Ability: که استعداد، قابلیت و توانایی فرد را برای رسیدن به هدف نشان می‌دهند.
3. صفات مزاجی/ Temperament: که چگونگی رفتار فرد را نشان می‌دهند.

در مدل شخصیت  شانزده عاملی کتل، ۱۵ صفت پویا و مزاجی و ۱ صفت توانشی وجود دارد.